Đề xuất thử nghiệm sàn giao dịch tiền số, tiền ảo

 Cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý quản lý tài sản mã hóa

Bộ Kế hoạch và Đầu tư vừa có đề xuất thử nghiệm sàn giao dịch tiền số trong dự thảo về Nghị quyết của Quốc hội về xây dựng trung tâm tài chính. Hiện các chuyên gia đang tham gia góp ý về đề xuất này. Theo đề xuất, mô hình thử nghiệm (sandbox) sẽ được triển khai tại các trung tâm tài chính lớn như TP HCM và Đà Nẵng, dự kiến vận hành từ năm 2025. Các tổ chức được cấp phép có thể thử nghiệm dịch vụ liên quan đến tài sản và tiền mã hóa, đồng thời kiểm nghiệm những hình thức giao dịch mới.

Nếu đề xuất được thông qua, Việt Nam sẽ có cơ hội thu hút thêm đầu tư quốc tế, thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp fintech trong nước. Đây cũng là bước đi quan trọng để tận dụng sự phổ biến của blockchain- công nghệ đứng sau các tài sản mã hóa.

Việc quản lý sẽ được thực hiện chặt chẽ bởi Ủy ban quản lý trung tâm tài chính, với các quy định nghiêm ngặt về phòng chống rửa tiền và bảo mật thông tin được quy định bởi Chính phủ.

Theo đó, Ủy ban Quản lý, điều hành trung tâm tài chính sẽ có thẩm quyền cấp phép, quản lý, đánh giá tác động và quản trị rủi ro với sandbox trong hoạt động fintech. Việc thử nghiệm gồm sàn giao dịch với tài sản, tiền mã hóa (tài sản số, tiền số).

PGS-TS Nguyễn Hữu Huân, Đại học Kinh tế TP HCM, nêu quan điểm trong quá trình xây dựng trung tâm tài chính quốc tế và cho thí điểm sàn giao dịch tài sản số, mô hình này cần phải do nhà nước thiết lập và quản lý. Không để các sàn được cấp phép với tổ chức tư nhân, sẽ khó để điều hành. Sàn giao dịch tài sản số (crypto) phải do cơ quan Nhà nước quản lý để bảo đảm tính minh bạch, an toàn và chính thống.

Còn theo TS. Nguyễn Như Quỳnh, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Việt Nam cần nhanh chóng hoàn thiện khung pháp lý quản lý tài sản mã hóa, đồng thời tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế như của Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF). Điều này không chỉ giúp đưa Việt Nam ra khỏi "Danh sách Xám" mà còn tạo cơ sở pháp lý vững chắc để phát triển thị trường tiền mã hóa an toàn và minh bạch.

TS. Nguyễn Tấn Sơn từ Đại học RMIT nhận định rằng, quản lý tiền mã hóa cần có sự cân bằng giữa việc giảm thiểu rủi ro và thúc đẩy đổi mới. Một hệ thống pháp lý rõ ràng không chỉ bảo vệ nhà đầu tư mà còn khuyến khích sáng tạo, đưa Việt Nam trở thành trung tâm blockchain trong khu vực.

Việc xây dựng và thử nghiệm sàn giao dịch tiền mã hóa không chỉ là câu chuyện về công nghệ mà còn là bài toán về pháp lý, an toàn và niềm tin của thị trường. Nếu triển khai thành công, Việt Nam không chỉ tạo ra sân chơi cho các doanh nghiệp fintech trong nước mà còn thu hút dòng vốn đầu tư quốc tế, góp phần thúc đẩy nền kinh tế số bền vững.

"Vấn đề không phải là nên hay không nên quản lý tiền mã hóa, mà là làm thế nào để quản lý hiệu quả", TS. Nguyễn Tấn Sơn nhấn mạnh. Với các chính sách phù hợp, tiền mã hóa có thể trở thành động lực phát triển, đưa Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu trở thành trung tâm blockchain hàng đầu khu vực.

Kinh nghiệm quản lí tiền mã hóa của các nước trên thế giới

Theo cổng thông tin Ngân hàng Việt Nam, ở châu Á, Trung Quốc từng là một trung tâm giao dịch tiền mã hóa hàng đầu thế giới trước năm 2013. Tuy nhiên, sau đó Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBoC) đã cấm các tổ chức tài chính xử lí các giao dịch Bitcoin, cấm các ICO và các sàn giao dịch tiền mật mã trong nước vào năm 2017. Đến tháng 6/2021, Chính phủ Trung Quốc đã cấm tất cả hoạt động khai thác tiền mật mã trong nước, cấm các sàn giao dịch tiền mã hóa và ICO, đồng thời chặn luôn việc truy cập vào các nền tảng giao dịch tiền mã hóa ở nước ngoài và ngừng cung cấp điện cho những thợ đào Bitcoin (tháng 9/2021). Tuy vậy, Trung Quốc hiện nay đang dẫn đầu thế giới về việc tăng cường kiểm soát thị trường tiền mã hóa.

Nhật Bản đóng vai trò dẫn đầu sau khi ra mắt hệ thống cấp quyền cho các sàn giao dịch tiền mã hóa trong năm 2017. Bitcoin được chấp nhận như một phương tiện thanh toán ở quốc gia này. Tuy nhiên, việc một sàn giao dịch của Nhật Bản bị tấn công vào cuối tháng 01/2018 đã khiến Cơ quan dịch vụ Tài chính (FSA) nước này phải chú trọng hơn tới việc giám sát. Gần đây, một tổ chức tự quản thị trường đã ra đời nhằm tăng cường an ninh và tính pháp lí của thị trường tiền mã hóa.

Hàn Quốc cũng từng là trung tâm giao dịch tiền mã hóa trong năm 2017, hiện đang tăng cường giám sát, nghiên cứu về một bộ quy định quản lí toàn diện cho thị trường tiền mã hóa. 

Với Singapore, quốc gia này hiện vẫn xem tiền mã hóa là “một cuộc thử nghiệm”. 

Ở Đài Loan, các cơ quan quản lí chấp nhận phương pháp chờ và theo dõi thị trường tiền mã hóa (waitand-see approach), trong khi ở Philippines, Chính phủ đã đưa ra quy định quản lí hoạt động ICO vào cuối năm 2020.

Ở Thái Lan, Chính phủ đã ban hành 02 Nghị định khẩn cấp (vào đầu năm 2018) liên quan đến hoạt động kinh doanh tài sản kĩ thuật số, trong đó có tiền mã hóa và Nghị định sửa đổi về Luật Thuế, trong đó có chính sách thuế liên quan đến giao dịch tài sản kĩ thuật số. Hai Nghị định này ra đời làm thay đổi tình trạng đầu tư của Thái Lan thông qua việc thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư vào lĩnh vực này. Theo các Nghị định trên, tài sản kĩ thuật số được chia làm hai loại: Tiền mã hóa (tài sản kĩ thuật số có mã thông báo tiện ích dùng để trao đổi hàng hóa với nhau) và xu hướng công nghệ kĩ thuật số (mã thông báo kĩ thuật số được bảo mật từ các nước châu Âu và Mỹ).

Theo đó, để tiền mã hóa được hiện diện và giao dịch một cách hợp pháp, các nhà phát hành tiền mã hóa trong và ngoài nước phải thông qua cổng ICO của Thái Lan để được cấp phép phát hành, sau đó, các nhà đầu tư, thông qua cổng ICO sẽ mua được tiền mã hóa một cách hợp pháp. Hình thức này cũng giống như sàn giao dịch chứng khoán, ở đó có những môi giới hoặc những đại lí tương tự mô hình truyền thống của sàn chứng khoán. Với cách này, hoạt động mua bán, trao đổi tiền mã hóa của Thái Lan sẽ được kiểm soát và nhà nước Thái Lan có thể thu thuế cho các hoạt động này, nhằm đóng góp cho ngân sách nhà nước.

Có rất nhiều loại tiền ảo trên thế giới, nhưng Thái Lan chỉ cho phép 07 loại tiền ảo được giao dịch, trong đó có Bitcoin. Đối với cá nhân, giao dịch tiền mã hóa thông qua cổng ICO chỉ được giới hạn ở mức 1.000 USD cho một lần giao dịch. Do có khung pháp lí điều chỉnh cụ thể, nên các nhà phát hành và đầu tư phải đảm bảo tuân thủ theo đúng quy định nếu không muốn bị áp dụng các hình phạt nặng như phạt tiền hoặc đi tù. Về chính sách thuế đối với các giao dịch về tiền mã hóa, Thái Lan phân biệt thuế đối với giao dịch giữa cá nhân với nhau và thuế đối với giao dịch kêu gọi vốn. Cụ thể, giao dịch tiền mã hóa giữa cá nhân với nhau được xem như hàng hóa và bị đánh thuế giá trị gia tăng, còn các giao dịch kêu gọi vốn thì sẽ bị đánh thuế nhà thầu.

Ở châu Âu, một số quốc gia cho rằng, tiền mã hóa không phải là tiền vì nó không mang tính chất truyền thống và chỉ là một dạng tiền của tư nhân (private currency). Đa số các nước châu Âu phủ nhận tính tiền tệ của tiền mã hóa vì không được nhà nước ban hành. Ví dụ, Thụy Sĩ xem tài sản mã hóa như một dạng voucher, ở Pháp thì xem như động sản vô hình. Tại Điều 1 Chỉ thị của Nghị viện châu Âu số 2018/843 ngày 30/5/2018 quy định tiền mã hóa là một dạng chuỗi kĩ thuật số có giá trị, nhưng không được phát hành hoặc bảo đảm bởi ngân hàng trung ương hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tiền mã hóa không có mối liên hệ với tiền pháp định, do đó tiền mã hóa không có giá trị pháp lí. Tuy nhiên, tiền mã hóa được chấp nhận như một phương thức thanh toán cho các giao dịch điện tử. Liên minh châu Âu (EU) rất quan tâm tới việc tìm phương án giải quyết các vấn đề rủi ro tiền mã hóa, các nhà hoạch định chính sách khối này lo ngại về tình trạng mất việc làm và giảm tăng trưởng kinh tế đối với các nền kinh tế khác nếu quản lí quá chặt về vấn đề đổi mới công nghệ.

Cơ quan Thị trường Chứng khoán châu Âu (ESMA) đã đề xuất áp đặt các giới hạn lên các sản phẩm phái sinh có liên quan tới tiền mã hóa đối với các nhà đầu tư nhỏ lẻ, đồng thời xem xét cách thức áp dụng quy định MiFID II mới của EU cho các tài sản kĩ thuật số. Chính phủ Anh đang khởi động sáng kiến thành lập một lực lượng đặc nhiệm quản lí giám sát hoạt động giao dịch tiền mã hóa ở nước này. Mục đích là tạo ra một tổ chức trực thuộc Chính phủ chịu trách nhiệm đánh giá rủi ro và lợi ích tiềm năng của tiền mã hóa. Sau khi rời khỏi EU, trong năm 2020, Anh chuyển các quy định 5AMLD và 6AMLD liên quan đến tiền mã hóa thành luật trong nước. Theo đó, các sàn giao dịch phải đăng kí hoạt động với FCA và tuân thủ các quy định phòng, chống rửa tiền/tài trợ khủng bố (AML/CFT).

Tại Nga, từ tháng 01/2018 đã dự thảo luật, theo đó cấm thanh toán bằng tiền mã hóa, nhưng lại cho phép ICO và việc hoán đổi từ tiền mã hóa sang loại tiền truyền thống. 

Tại Mỹ, ban đầu, phần lớn hoạt động giao dịch tiền mã hóa đều diễn ra ở những khu vực chưa rõ ràng về mặt pháp lí. Ủy ban Giao dịch Chứng khoán Mỹ (SEC) lập tức tiến hành điều tra mọi thứ liên quan tới tiền mã hóa, từ ICO cho tới các quỹ đầu tư và sàn giao dịch để có biện pháp kiểm soát thị trường này trong thời gian sớm nhất.

Hiện nay, SEC coi tiền mã hóa như một loại chứng khoán và áp dụng luật chứng khoán một cách toàn diện cho các sàn giao dịch và ví kĩ thuật số. Sàn giao dịch tiền mã hóa được coi là hợp pháp và được điều chỉnh bởi Đạo luật Bảo mật Ngân hàng (BSA). Mạng lưới thực thi tội phạm tài chính (FINCEN) triển khai các biện pháp giám sát giao dịch trên thị trường, triển khai chương trình chống rửa tiền/tài trợ khủng bố (AML/CFT). Theo đó, các nhà cung cấp dịch vụ giao dịch tiền mã hóa phải đăng kí với FINCEN, lưu trữ lịch sử giao dịch và gửi báo cáo cho các cơ quan có thẩm quyền; cơ quan thuế (IRS) ban hành hướng dẫn về thuế cho các giao dịch trên thị trường này.

Các quy định về quản lí tiền mã hóa đã dần được bổ sung cập nhật trong Đạo luật Bảo mật Ngân hàng và các văn bản liên quan khác, theo đó, từ tháng 6/2019, FINCEN yêu cầu các sàn giao dịch tiền mã hóa tuân thủ quy định “Travel rule”, thu thập và chia sẻ thông tin về những người khởi tạo, người thụ hưởng trong các giao dịch tiền mã hóa. Đến tháng 12/2020, FINCEN đã đề xuất một quy định mới về tiền mã hóa liên quan đến việc thu thập dữ liệu đối với các ví và sàn giao dịch. Quy định sẽ yêu cầu các sàn giao dịch gửi báo cáo hoạt động đáng ngờ (SAR) cho các giao dịch trên 10.000 USD và yêu cầu chủ sở hữu ví xác định danh tính khi gửi hơn 3.000 USD trong một giao dịch.

Bộ Tư pháp tiếp tục phối hợp với Ủy ban Chứng khoán để xây dựng các quy định đối với tiền mã hóa nhằm bảo vệ người tiêu dùng và có các quy định phù hợp, chặt chẽ hơn. Trong năm 2021, Quốc hội đã thảo luận các vấn đề liên quan đến các nhà cung cấp dịch vụ tiền mã hóa với các quy tắc mới được đưa vào dự luật cơ sở hạ tầng của Chính phủ. Theo quy định mới, các sàn giao dịch được coi là nhà môi giới và phải tuân thủ các nghĩa vụ báo cáo và lưu trữ hồ sơ AML/CFT có liên quan. Đầu năm 2023, Chính phủ đưa ra lộ trình giảm thiểu các rủi ro liên quan đến tiền mã hóa và tăng cường sự giám sát thông qua các cơ quan liên quan như Công ty bảo hiểm tiền gửi liên bang (FDIC), Cục Dự trữ liên bang (Fed) và Văn phòng Kiểm soát  tiền tệ (OCC).

Ở Canada, các cơ quan quản lí cho biết, ICO có thể được xem như là chứng khoán và các sản phẩm có liên quan tới tiền kĩ thuật số cần được lưu ý có rủi ro cao. Thêm vào đó, các sàn giao dịch chứng khoán nước này trở thành lựa chọn phổ biến cho các cổ phiếu và quỹ ETF có liên quan tới tiền mã hóa.