Những ngày này, tại các vườn cam Xã Đoài ở xã Nghi Diên, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An đang bắt đầu vào mùa. Cam Xã Đoài còn gọi là cam Vinh, một trong những loại cam nổi tiếng nhất, được người thành phố "săn lùng", đặc biệt vào dịp Tết Nguyên Đán.
Theo cuốn "Lịch sử xã Nghi Diên" ghi lại, cam Xã Đoài có nguồn gốc từ châu Phi, được mang đến Xã Đoài vào khoảng đầu thế kỷ 19. Không lâu sau, nó tạo nên một thương hiệu cam nổi tiếng mang tên ngôi làng mà nó hợp duyên, làng Xã Đoài.
Cam Xã Đoài từng là sản vật tiến vua, nổi tiếng khắp nơi vì hương vị thơm ngon hảo hạng
Đặc điểm của cam Xã Đoài là vỏ cam mịn, mỏng, vàng bóng; trên vỏ cam có nhiều túi tinh dầu nên khi bóc vỏ có mùi thơm đặc trưng. Quả cam Xã Đoài sau khi bóc dù đã rửa tay, mùi tinh dầu đó vẫn để lại. Tép cam tươi mọng, vị ngọt thanh dịu nhẹ. Cố nhà thơ Phạm Tiến Duật từng viết: "Cam Xã Đoài mọng nước/ Giọt vàng như mật ong/ Bổ cam ngoài cửa trước/ Hương bay vào cửa sau".
Anh Tùng (ở Nghi Diên) chia sẻ: "Khoảng 1-2 tháng trước Tết, nhiều người dân ở khắp mọi nơi và các thương lái đã đến tận vườn để đặt mua cam Xã Đoài. Đây là giống cam nổi tiếng thơm ngon, từng dùng để tiến vua.
Cam Xã Đoài được nhân giống, chiết cành đem trồng ở nhiều nơi. Tuy nhiên, chỉ cây trồng ở vùng đất Nghi Diên mới cho hương vị đặc trưng ngọt thanh, dịu nhẹ, mùi thơm hấp dẫn".
Cam Xã Đoài chủ yếu được bán theo quả, mỗi quả có giá tới 100.000 đồng/kg
Trên thị trường, cam Xã Đoài được bán với giá từ 70.000-100.000 đồng/quả, nếu tính theo cân sẽ có giá khoảng 350.000 đồng/kg. Loại cam này rất hiếm và không phải ai cũng đặt mua được hàng chuẩn xịn trồng tại Nghi Diên.
"Với cam Xã Đoài chuẩn xịn, khi bổ ra bên trong quả vàng như mật ong rừng, ăn có vị ngọt mát, tan nhanh trong miệng. Ăn xong vị ngọt đó được lưu lại trong cổ họng người ăn. Cam Xã Đoài thường ra hoa vào tiết lập xuân và bắt đầu chín vào tháng 11, 12 âm lịch hàng năm. Có những người giàu còn đặt mua cả cây cam Xã Đoài về trưng Tết với giá vài chục triệu đồng/cây", anh Tùng nói thêm.
Chị Hoài (người trồng cam Xã Đoài) chia sẻ ở Nghi Diên ít người trồng được giống cam này, vì giá đắt đỏ nên thường chỉ để bán chứ người dân ít dám ăn.
Cam Xã Đoài chỉ trồng ở đất Nghi Diên mới giữ được hương vị vốn có
"Mỗi mùa gia đình tôi chỉ để lại khoảng 2kg cam để biếu quà Tết và ăn trong dịp Tết. Những năm khan hiếm hay mất mùa, quả bị rụng nhiều do thiên tai, giá cam Xã Đoài tăng vọt, thương lái về từng vườn để tranh nhau đặt trước", chị Hoài nói thêm.
Theo số liệu của UBND xã Nghi Diên, hiện có khoảng 50 hộ dân trong xã còn trồng khoảng 30 ha cam Xã Đoài, trong đó khoảng 15 ha đã cho quả. Mỗi năm, loại cam này mang về cho người dân khoảng 20 tỉ đồng. Năm nay, do cam bị rụng quá nhiều nên sản lượng giảm khoảng 50% so với dự kiến.