Vì sao nhà Thanh bại trận trong hải chiến Hoàng Hải 1894? (1)

Kể từ sau Duy tân Minh Trị, Nhật Bản vươn lên từ một nhà nước phong kiến lạc hậu thành một cường quốc hùng mạnh. Tốc độ công nghiệp hóa mạnh, cùng với việc đất nước nghèo tài nguyên đã thúc đẩy Nhật Bản vươn ra đại dương, đánh chiếm thuộc địa để tranh giành ảnh hưởng với phương Tây. Mục tiêu được nhắm đến chính là Triều Tiên, vốn nằm trong sự bảo hộ của nhà Thanh – lúc này đã bước vào giai đoạn suy yếu.

Chiếm được Triều Tiên, quân Nhật sẽ có bàn đạp tiến vào vùng Mãn Châu, tiến tới nuốt gọn cả Trung Quốc, xưng hùng xưng bá ở châu Á – Thái Bình Dương, sánh vai các cường quốc thế giới.

Tuy nhiên, muốn đánh chiếm Triều Tiên, Hải quân Nhật phải đánh bại được Hải quân nhà Thanh, mà chủ yếu là Hạm đội Bắc Dương – lực lượng hùng mạnh nhất trên biển của nhà Thanh.

Hạm đội Bắc Dương là một trong 4 hạm đội của Hải quân nhà Thanh (ngoài Hạm đội Bắc Dương còn có Hạm đội Nam Dương, Hạm đội Phúc Kiến và Hạm đội Quảng Đông), hạm đội này được đánh giá là có lực lượng mạnh nhất châu Á và là mạnh thứ 8 thế giới. Nó được sự hậu thuẫn rất lớn của quan đại thần Lí Hồng Chương.

Hạm đội được trang bị nhiều tàu chiến lớn, hiện đại, được đóng bởi 2 cường quốc quân sự là Anh và Đức. Tổng cộng, hạm đội có 78 tàu với tổng lượng giãn nước lên tới 83.900 tấn, vượt trội hơn nhiều so với Hạm đội Nhật Bản (khoảng 60.000 tấn). Trong số đó có 2 chiến hạm Định Viễn và Trấn Viễn là những tàu mạnh nhất thuộc hạm đội.

Tàu Định Viễn đóng vai trò kỳ hạm của Hạm đội Bắc Dương do Đức đóng năm 1881, bàn giao tháng 11/1885. Con tàu có lượng giãn nước toàn tải 7.355 tấn, dài 94,5m. Con tàu có khả năng vượt 8.300km với tốc độ trung bình 19km/h.

Về sức mạnh hỏa lực, Định Viễn trang bị 4 pháo 305mm có tầm bắn xa 7,8km, 2 pháo 150mm, 2 pháo 57mm, 2 pháo 47mm, 8 pháo 37mm và 4 ống phóng ngư lôi 356mm. Việc vận hành tàu gồm 363 thủy thủ.

Chiếc mạnh số 2 trong Hạm đội Bắc Dương là tàu bọc thép Trấn Viễn cũng do Đức đóng năm 1882, bàn giao tháng 3/1885. Con tàu có lượng giãn nước toàn tải tới 7.670 tấn, dài 98,89m, rộng 17,98m. Tàu được trang bị 4 pháo 305mm, 2 pháo 150mm, 6 pháo 37mm và 3 ống phóng ngư lôi.

Trong khi đó, phía Hải quân Nhật Bản chỉ có chiếc tàu tuần dương bảo vệ Matsushima là loại lớn nhất được đóng tại Pháp năm 1886. Con tàu có lượng giãn nước khoảng 4.217 tấn, dài 91,81m, rộng 15,6m. Matsushima trang bị một pháo 320mm, 12 pháo 120mm, 16 pháo 57mm và 4 ống phóng lôi 356mm.

Nhìn chung, Hạm đội Bắc Dương vượt trội hơn so với lưc lượng Nhật Bản về mọi mặt, trang bị hiện đại hơn, nhiều tàu hơn, hỏa lực mạnh hơn rất rất nhiều.

Tuy nhiên, không phải lực lượng mạnh hơn là sẽ dành chiến thắng. Trước khi bắt đầu bước vào trận chiến Hoàng Hải, lực lượng Hạm đội Bắc Dương đã bị mục ruỗng, thối nát từ bên trong.

Tuy Hạm đội Bắc Dương có lực lượng khá mạnh, nhưng binh sĩ nhà Thanh có mức độ sẵn sàng chiến đấu rất kém. Do thiếu luyện tập thường xuyên nên thao tác pháo thủ là rất yếu kém. Nạn thuốc phiện lan tràn cũng làm suy kiệt thể chất và tinh thần của không ít binh lính và sĩ quan.

Cùng với đó là nạn tham nhũng hoành hành, từ cấp thấp lên đến cấp cao. Từ Hi Thái Hậu “bóp chết” Hạm đội Bắc Dương bằng cách rút ngân quĩ hải quân sang xây dựng Di Hòa Viên, khiến cho hạm đội hùng hậu này mất hoàn toàn khả năng sửa chữa các chiến hạm, duy trì hoạt động huấn luyện chiến đấu.

Các quan lại tham nhũng tràn lan, đạn pháo bị nhồi xi măng hay mạt cưa thay cho thuốc súng. Về phần số đạn pháo thực sự thì được sản xuất từ nhiều năm trước, đã rất cũ kĩ do bảo dưỡng kém.

Trên các chiến hạm, đa số cấp chỉ huy sa đà vào ăn chơi thác loạn, đã ghi nhận một trường hợp sĩ quan lấy cặp pháo mm đem cầm đồ. Từ sĩ quan đến binh lính đua nhau tham ô biển thủ, cấp bậc càng cao thì tham nhũng càng nhiều.

Ngay cả những thứ nhỏ nhặt nhất như các tay đấm cửa bằng đồng, lan can cầu thang cho đến những lá chắn bảo vệ ụ pháo bằng thép dày đều bị ăn cắp để đem bán. Đây là điều tất yếu, bởi do ngân sách của hạm đội bị cắt giảm, hoạt động đình trệ, thủy thủ đoàn không có tiền lương nuôi bản thân và gia đình, lại “nhàn cư vi bất thiện” mà quên đi bổn phận người lính với Tổ quốc mà sa đà vào ăn chơi.

Có thể nói, Hạm đội Bắc Dương là lực lượng có trang bị mạnh, nhưng đang lung lay từ tận gốc rễ, tệ nạn tham nhũng đã gặm nhấm đến những phần tử nhỏ nhất của con tàu.

Không chỉ mục ruỗng, thối nát từ bên trong, quan hệ giữa Hạm đội Bắc Dương và Nam Dương còn có những chia rẽ rất sâu sắc. Điều đó làm cho việc khi xảy ra chiến tranh, các hạm đội không ứng cứu lẫn nhau dẫn đến thất bại nặng nề.

Điển hình, trong trường hợp khi Hạm đội Nam Dương phải đối đầu với quân Pháp trong chiến tranh Trung – Pháp, thì Hạm đội Bắc Dương vẫn nằm im trong cảng.

Tháng 2/1885, Hạm đội Bắc Dương miễn cưỡng phái 2 tuần dương hạm Dương Uy và Siêu Dũng đi hỗ trợ Hạm đội Nam Dương, để thành lập một lực lượng xung kích nhằm phá bỏ sự phong tỏa của người Pháp ở Đài Loan.

Hai chiếc tàu này căng buồm đến Thượng Hải – căn cứ chính của Hạm đội Nam Dương, nhưng gần như ngay lập tức chúng bị Quan đại thần Lý Hồng Chương gọi về. Kết quả là Hạm đội Nam Dương đã mất 2 tàu chiến tại trận phá vây này.

Hành động gọi tàu về của Lý Hồng Chương đã không bị quên lãng và cũng không bao giờ được tha thứ. Và trong trận hải chiến Hoàng Hải, Hạm đội Nam Dương đã có rất ít các cố gắng để cứu viện cho Hạm đội Bắc Dương.

Một trường hợp khác, liên quan đến 6 pháo hạm do Anh đóng, có trong biên chế Hạm đội Bắc Dương, lần lượt mang tên: Trấn Bắc, Trấn Nam, Trấn Đông, Trấn Tây, Trấn Trung và Trấn Biên được bàn giao năm 1879.

Bốn chiếc đầu tiên trong số 6 pháo hạm này đáng lẽ phải bàn giao cho Hạm đội Nam Dương, nhưng đã bị Lý Hồng Chương giữ lại để trang bị cho Hạm đội Bắc Dương. Thay vào đó, Hạm đội Nam Dương chỉ nhận được 4 pháo hạm cũ kĩ, đã phục vụ trong Hạm đội Bắc Dương từ năm 1876. Điều này đã gây chia rẽ trong nội bộ Hải quân nhà Thanh.

Rõ ràng, Hạm đội Bắc Dương chỉ là “con hổ giấy”. Tuy bề ngoài được xem là hùng mạnh nhất châu Á nhưng bên trong thì các tàu chiến chủ lực đều bị “mục ruỗng”, nội bộ thì chia rẽ trầm trọng.

Khác với Hạm đội Bắc Dương đang suy tàn, Hạm đội Nhật Bản liên tục được nâng cấp, bổ sung thêm các tàu chiến mới. Ngoài ra, thủy thủ Nhật bản cũng được đào tạo một cách có bài bản, sẵn sàng chiến đấu cao. Rõ ràng, tuy chưa đánh nhưng “hổ giấy” Hạm đội Bắc Dương gần như đã thua.