Đập thủy điện có thể là nguyên nhân gây động đất?

Nhà nghiên cứu Fang Xiao từ Thành Đô cho rằng gần đây khu vực Tứ Xuyên thường xuyên bị rung lắc một cách bất thường. Do trận động đất năm 2008, chỉ trong một vài giây, nhiều đô thị và làng quê trong tỉnh đã bị phá hủy tan hoang, hơn 90.000 người thiệt mạng. Trận động đất xảy ra ngày 20/4 tại huyện Lô Sơn tỉnh Tứ Xuyên đã làm chết hơn 200 người và hơn 11.500 người bị thương. Học giả Fan Xiao không tin rằng lý do duy nhất gây động đất là đứt gãy và va chạm của hai mảng kiến tạo tự nhiên chạy qua lãnh thổ tỉnh Tứ Xuyên.

Trong bài nghiên cứu gần đây, Fan Xiao viết rằng nguyên nhân chính gây ra nhiều trận động đất tại khu vực chính là con người. Trọng tải lớn trên mặt đất, tích tụ bởi nhiều hồ chứa nước phục vụ các nhà máy thủy điện có thể dẫn đến động đất mạnh. Theo quan điểm của chuyên viên Fan, trận động đất xảy ra năm 1967 tại đập Koyna ở Ấn Độ chính là cảnh báo. Tiếc thay, lời cảnh báo đó đã bị bỏ ngoài tai.

Ông Fan Xiao lo lắng theo dõi những cú chấn động ngày càng tăng trong vùng ngoại vi nhà máy thủy điện mới Pubugou. Nhà máy thủy điện này nằm cách tâm chấn của trận động đất xảy ra ngày 20/4 khoảng 80 km về phía Nam. Từ tháng 10/2006 đến hết năm 2011, ở khu vực này đã xảy ra 1.834 trận động đất nhẹ, hầu hết xảy ra phía dưới con đập, đặc biệt là ở phần trung tâm của nó cũng như không xa đập và vùng hạ lưu. Đáng báo động nữa là thực tế rằng cả hồ chứa nước gần đó và nhà máy thủy điện chưa hoàn thành Syantszya đã được hối hả trữ đầy nước với tốc độ gấp rút hồi tháng 10/2012. Chỉ trong vòng 6 ngày, mực nước tăng lên 76 mét, là chuyện chưa từng thấy trong lịch sử ngành thủy điện. Ông Fan Xiao nhận xét: "Không cần nghi ngờ gì nữa, nguy cơ biến động địa chất đã gia tăng".

Ý kiến của nhà nghiên cứu Trung Quốc nhận được sự chia sẻ của các nhà khoa học châu Âu. Chuyên viên Christian Klose từ Trung tâm nghiên cứu Think Geohazards ("Hãy suy nghĩ về biến động địa chất") của Mỹ là người đầu tiên trong số các nhà khoa học cho rằng giữa trận động đất ở tỉnh Tứ Xuyên năm 2008 và tình trạng hồ chứa Tszypinpu có những liên quan nhất định. Theo quan điểm của ông, hồ chứa mới giống như kiểu “đồng hồ báo thức động đất” đã vặn dây cót hẹn giờ. Trọng lượng khổng lồ của nước trong hồ chứa - 320 triệu tấn – đã làm tăng áp lực nguy hiểm xuống đất nền, đẩy nhanh tốc độ chuyển động đứt gãy tự nhiên của các mảng kiến tạo địa tầng.

Một số chuyên viên khác (đa số là người Trung Quốc) không đồng ý với nhận định này. Họ nêu giả thiết rằng tình trạng gia tăng số lượng các trận động đất dù có gắn với việc đổ nước đầy hồ chứa, nhưng áp lực của nước chỉ có thể gây ra động đất nhẹ không đáng kể, còn trận động đất mạnh năm 2008 thì xảy ra ở độ sâu 19 km dưới mặt đất.

Đập thủy điện khổng lồ Itaipu trên biên giới Brazil-Paraguay.

Trong khi đó, Christian Klose tiếp tục khẳng định quan điểm của mình và dẫn thêm những tính toán mới. Kết luận của ông được sự xác nhận của các chuyên gia Canada trong tổ chức phi chính phủ Probe International. Trong bản báo cáo công bố năm 2012, tổ chức này lưu ý rằng hồ chứa nước ở miền tây Trung Quốc có thể thúc đẩy tăng cường các hoạt động địa chấn tự nhiên tại khu vực. Các nhà nghiên cứu đặc biệt quan ngại về con đập Tam Hiệp khổng lồ nằm trên sông Dương Tử. Theo quan điểm của ông Ly Juya cựu Thứ trưởng Bộ Tài nguyên nước và là người phản đối việc xây dựng con đập này, đập Tam Hiệp là hiện thân mối đe dọa với môi trường xung quanh, bởi sau khi đập này tích đầy nước, động đất xảy ra trong khu vực trở nên thường xuyên hơn nhiều.