Hoa Mộc Lan là một cái tên nổi tiếng trong các tác phẩm văn học, điện ảnh. Nhân vật này xuất hiện lần đầu tiên trong một truyện thơ mô tả nàng vào thời Bắc Ngụy, khoảng năm 386 đến năm 534.
Kể từ đó, câu chuyện về nàng Hoa Mộc Lan thay cha đi đánh giặc được lan truyền trong dân gian; có rất nhiều phiên bản về nàng và những truyện kể đó không lãng mạn hay có một cái kết đẹp như phim ảnh. Dưới đây là một số giai thoại có phần bi kịch về Hoa Mộc Lan, nữ chiến binh huyền thoại của đất nước Trung Hoa.
Hoa Mộc Lan đã là một chiến binh trước khi thay cha ra trận.
Trong những chuyện phổ biến về Hoa Mộc Lan được ghi chép bởi một người có tên là Xu Wei có viết rằng: Hoa Mộc Lan đã biết võ thuật và luyện tập như một chiến binh trong nhiều năm trước khi nàng tòng quân.
Khi còn nhỏ cha Hoa Mộc Lan đã dạy võ thuật cho nàng cho nên nàng có ý chí và sức mạnh kiên cường như một trang nam nhi, uy dũng, không hề sợ hãi trước quân thù. Vì biết đánh võ nên Hoa Mộc Lan đã tự tin thay cha mình lên đường tiến quân vào doanh trại quốc gia và trở thành một người lính. Khi ra đi, nàng đã thề rằng: Con ngựa của ta sẽ phi như gió để giành chiến thắng trong chiến trận.
Có phiên bản khác thì miêu tả rằng, Hoa Mộc Lan còn có một người em trai nhưng nó còn quá nhỏ để đi lính còn cha nàng thì đã già yếu. Trước tình cảnh đó, Hoa Mộc Lan đã thay những người đàn ông trong gia đình ra chiến trường, thực hiện nghĩa vụ đi lính.
Theo phim ảnh, sách truyện thì hầu hết đều đề cập đến tình tiết là Hoa Mộc Lan lén lút, giấu gia đình để đi tòng quân nhưng trong bài thơ xưa về nàng thì lại khác. Tác phẩm mô tả rằng Hoa Mộc Lan đi mua sắm đồ vật để đi lính và cha mẹ nàng biết điều đó. Nội dung của bài thơ như sau:
Ở chợ Đông, nàng mua một con chiến mã
Ở chợ Tây, nàng mua một cái yên ngựa
Ở chợ Nam, nàng mua dây cương
Ở chợ Bắc nàng mua một cây roi da.
Lúc cải trang thành nam nhi Hoa Mộc Lan đối mặt với rất nhiều khó khăn khi sinh hoạt trong quân đội như việc đi vệ sinh, tắm rửa... Nàng còn phải che giấu bàn chân của mình, được biết người Trung Quốc xưa có tục lệ bó chân khiến bàn chân bị biến dạng, co quắp lại để trông nhỏ hơn.
Có phiên bản kể rằng để vào trại lính, Hoa Mộc Lan đã tháo những lớp vải bó chân, điều đó được cho là cấm kỵ với nữ giới. Việc nàng đi lính đã phá vỡ rất nhiều quy tắc phong kiến xưa với phụ nữ và khi bị lộ tẩy thân phận Hoa Mộc Lan sẽ bị xử tội chết.
Hoa Mộc Lan không phải là nữ chiến binh duy nhất trong câu chuyện kể về nàng
Trong một truyền thuyết được kể vào thế kỷ 17 có kể lại việc Hoa Mộc Lan kết bạn với một công chúa chiến binh có tên Dou Xianniang. Xianniang được miêu tả là nữ tướng dũng mãnh, người đã đánh bại và bắt sống Hoa Mộc Lan về doanh trại của cô. Xianniang đã đối xử với Hoa Mộc Lan như một nô lệ, sỉ nhục và hành hạ nàng nhưng sau đó tấm lòng hiếu thảo của Hoa Mộc Lan đã khiến Xianniang cảm động.
Khi bị bắt xử tử, Hoa Mộc Lan đã van xin Xianniang cho phép nàng về thăm nhà, tiễn biệt người thân sau đó Xianniang có thể mặc sức chém giết, tra tấn nàng. Sự cầu xin táo bạo và tấm lòng hiếu thảo của Hoa Mộc Lan khi nghĩ về gia đình khiến Xianniang suy nghĩ khác, nữ tướng nhận thấy sự dũng cảm, chân thành nơi người con gái của miền đất Bắc này và đã tha mạng cho nàng rồi kết làm bằng hữu với Hoa Mộc Lan.
Sau khi trở về từ chiến trận, Hoa Mộc Lan đã đối mặt với bi kịch và kết thúc cuộc đời trong đau thương
Trong cuốn tiểu thuyết ở thế kỷ 17 có tựa đề là Sui Tang Yanyi đã kể rằng sau khi trải qua những năm tháng trên chiến trường Hoa Mộc Lan đã trở về nhà nhưng gia đình không còn như xưa. Cha nàng đã qua đời và mẹ nàng thì tái hôn với người khác.
Bản thân Hoa Mộc Lan bị ép gả làm vợ lẽ cho một người Thổ Nhĩ Kỳ, điều này khiến Hoa Mộc Lan cảm thấy xấu hổ nên nàng đã tự kết liễu đời mình.
Trong một số phiên bản khác viết rằng khi Hoa Mộc Lan trở về từ trận chiến nàng đã bị ám ảnh bởi những gì đã chứng kiến trên chiến trường, nàng gặp ác mộng thường xuyên và bị trầm cảm nặng. Cuối cùng để giải thoát cho chính mình nàng đã tử tự.
Có một kết thúc kinh dị cũng được lưu truyền là Hoa Mộc Lan đã bị moi tim dâng cho hoàng đế để chứng minh sự trung thành của nàng đối với đất nước. Sau khi nhìn thấy quả tim của Hoa Mộc Lan, nhà vua đã phong nàng là liệt nữ khiết tịnh (người trinh nữ có tấm lòng trong trắng, trung thành).
Hoa Mộc Lan có thực sự tồn tại trong lịch sử?
Giới sử học vẫn tranh cãi về sự tồn tại của Hoa Hoa Mộc Lan trong lịch sử Trung Quốc. Nàng là một nhân vật huyền thoại do trí tưởng tượng của người xưa tạo nên hay là nữ tướng có thật? Đó vẫn mãi là bí ẩn thách thức các học giả đi tìm đáp án qua hàng nghìn năm.
Việc nàng sống ở thời kỳ, triều đại nào cũng là một dấu hỏi lớn khiến thiên hạ phải hoang mang. Phiên bản ghi chép được cho là lâu đời nhất về Hoa Mộc Lan được cho là ở thế kỷ 11 nhưng bài thơ Mulan shi, tác phẩm nói về nàng Hoa Mộc Lan lại ra đời từ hàng thế kỷ trước. Vì vậy có ý kiến cho rằng Hoa Mộc Lan thuộc thời Bắc Ngụy (386 - 534). Một số khác thì lại tuyên bố Hoa Mộc Lan ở triều đại nhà Đường, khoảng đầu thế kỷ thứ 7. Trải qua nhiều thế kỷ câu chuyện về Hoa Mộc Lan lại có những biến thể khác nhau để phù hợp với thời kỳ đó.
Có rất nhiều tranh cãi về thời gian xuất hiện của Hoa Mộc Lan với nhiều nghiên cứu có kết quả khác biệt nhưng có một điểm chung mà các học giả đều công nhận là nhân vật Hoa Mộc Lan được sinh ra để khích lệ tinh thần chiến đấu của quân lính. Hoa Mộc Lan mang đến một hình nữ nhân kiên cường, gan dạ không hề lùi bước, sợ hãi trước kẻ thù; điều đó đã tiếp thêm sức mạnh cho những người lính bởi phụ nữ có thể sẵn sàng hy sinh cho quê hương thì nam giới cũng vậy.
Mặc dù có rất ít tài liệu ghi chép, chứng thực sự tồn tại của Hoa Mộc Lan nhưng trong lịch sử Trung Quốc đã ghi nhận những nữ nhân chiến đấu và chỉ huy quân đội như: Xà Thái Quân, Mộc Quế Anh của gia tộc Dương Gia tướng thời Tống, Phụ Hảo của nhà Thương, Mã Phượng Nghi thời nhà Minh…
Những nữ nhân dũng cảm và luôn chiến đấu vì lý tưởng cao đẹp cho quê hương, đất nước như Hoa Mộc Lan đã trở biểu tượng bất khuất, anh hùng; truyền cảm hứng cho nhân loại, đặc biệt là người phụ nữ sống mạnh mẽ, tự tin hơn trong cuộc sống.