Hỏi: Tôi được biết về chữ duyên như vô duyên, kém duyên, hay xe duyên, nên duyên chồng vợ. Gần đây, tôi thường nghe những người Phật tử nói: nhân duyên sinh, thập nhị nhân duyên, vạn sự tùy duyên, muốn thành công phải hội đủ thiện duyên, muốn tiến tu cần phải tránh ác duyên v.v… Vậy chữ duyên trong Phật giáo nghĩa là gì?
 |
| Ảnh minh họa. |
Bạn Thanh Vân thân mến!
Chữ duyên là một trong những thuật ngữ quan trọng của Phật giáo, thường đi kèm với nhân duyên. Trong cụm từ nhân-duyên-quả, nhân là nguyên nhân chính, duyên là những tác nhân phụ, quả là kết quả của nhân và duyên khi đã hội đủ hay đã chín muồi. Ví dụ hạt lúa là nhân; các điều kiện liên quan như đất, nước, thời tiết, chăm sóc là duyên; đến mùa gặt bội thu những bông lúa vàng là quả.
Không chỉ dừng lại ở đó, nghĩa là không chỉ một tuyến nhân-duyên-quả đơn thuần mà thực tế, nhân chính của tuyến này lại là duyên và quả của tuyến khác, duyên của tuyến này lại là nhân và quả của tuyến khác, quả của tuyến này lại là nhân và duyên của tuyến khác nữa. Cứ thế các chuỗi nhân-duyên-quả nương tựa vào nhau, tương tác lẫn nhau, hỗ trợ cho nhau điệp điệp trùng trùng để hình thành muôn hình vạn trạng trong cuộc sống này.
Nói nhân duyên sinh là đề cập đến sự sinh khởi (bao hàm cả trụ-hình thành, dị-thay đổi, diệt-đoạn diệt) của mọi sự vật hiện tượng trong tự nhiên theo tiến trình nhân-duyên-quả. Từ vũ trụ bao la, sơn hà đại địa cho đến cát bụi nguyên tử; từ các hiện tượng tự nhiên cho đến những hiện tượng xã hội… tất cả đều do nhân duyên mà sinh khởi và đoạn diệt.
Nói thập nhị nhân duyên nghĩa là 12 nhân duyên hình thành nên tiến trình luân hồi sinh tử của chúng sinh. Do vô minh duyên hành, hành duyên thức, thức duyên danh sắc, danh sắc duyên lục nhập, lục nhập duyên xúc, xúc duyên thọ, thọ duyên ái, ái duyên thủ, thủ duyên hữu, hữu duyên sinh, sinh duyên lão tử sầu bi khổ ưu não. Chúng sinh luân hồi sinh tử triền miên trong lục đạo theo chu trình 12 nhân duyên này. Để giải thoát sinh tử, người tu tìm cách bẻ gãy, cắt đứt một mắt xích nhân duyên (thường là ái) thì tiến trình luân hồi chấm dứt.
Nói vạn sự tùy duyên nghĩa là khi đã thấy rõ về quy luật nhân-duyên-quả và 12 nhân duyên đối với sự sinh diệt của chúng sinh và các sự vật hiện tượng nên bình tĩnh, lạc quan, tự tại trước các biến dịch, đổi thay trong cuộc sống. Tùy duyên đây là tùy thuộc nhân-duyên nhưng không phải tâm thái phó mặc, buông xuôi mà vì hiểu rõ về nhân-duyên sinh diệt của vạn pháp nên an nhiên, chấp nhận vô thường với trí tuệ thấu rõ quy luật: Nhân như vậy-duyên như vậy-quả như vậy.
Nói muốn thành công phải hội đủ thiện duyên, nghĩa là sự thành công trong một phương diện nào đó của cuộc sống cần nhờ nhiều duyên lành kết hợp lại một cách nhịp nhàng; đúng thời cơ, đúng người, đúng việc. Người xưa nói để thành công cần nhờ thiên thời, địa lợi, nhân hòa. Người Phật tử nói cần hội đủ thiện duyên. Như vậy, chỉ một vài nhân duyên thì dù có tốt đến đâu vẫn chưa hội đủ để mang đến thành công.
Nói muốn tiến tu cần phải tránh ác duyên, nghĩa là một khi đã tường tận về nhân-duyên-quả, hiểu rõ các duyên phụ xấu có vai trò rất quan trọng trong việc tạo ra kết quả ác nên chủ động tránh né. Ví dụ người thích ăn nhậu thấy rõ nhân chính là lòng tham ăn uống; nhân phụ hay duyên là sự rủ rê, mời gọi, ham vui; quả là say xỉn ảnh hưởng đến sức khỏe và nhân cách, bị tai nạn. Để hạn chế quả ác say xỉn, nếu chưa chuyển hóa nhân chính là lòng tham ăn uống thì cần chủ động tránh xa các cuộc bù khú vô bổ, hội hè không cần thiết. Đây gọi là tránh ác duyên. Bởi “gần mực thì đen” nên cần tránh xa mực chừng nào thì bớt đen chừng nấy.
Người đời cũng sử dụng chữ duyên với nhiều hàm nghĩa khác nhau. Khi nói vô duyên hay kém duyên thì chữ duyên chỉ có nghĩa duyên dáng, nét đẹp về nhân cách. Tuy vậy, khi nói nên duyên chồng vợ thì chữ duyên có ý nghĩa sâu xa hơn, khá gần với nghĩa chữ duyên trong nhân-duyên-quả của Phật giáo.
Chúc bạn tinh tấn!