Các nước quản lý thu nhập sạch của cá nhân thế nào?

Trong thời gian vừa qua, trên mạng xã hội lan truyền thông tin cho rằng: “Từ ngày 1/1/2025 cơ quan thuế có quyền truy cập vào mọi tài khoản cá nhân để truy thu thuế về thương mại điện tử”. Tổng cục Thuế khẳng định nội dung trên là không chính xác theo quy định pháp luật thuế.

Cụ thể, theo quy định tại Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14, tất cả cá nhân nếu có phát sinh hoạt động kinh doanh thì đều có trách nhiệm tự kê khai, tự nộp thuế vào ngân sách Nhà nước và tự chịu trách nhiệm trước pháp luật thuế, trong đó bao gồm hoạt động kinh doanh thương mại điện tử.

Trên thế giới, hoạt động thương mại điện tử (TMĐT) ngày càng phát triển mạnh mẽ, tạo ra những cơ hội lớn cho cá nhân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc quản lý và truy thu thuế từ các hoạt động này đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt đối với các cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ.

Sau đây là một số kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển trong việc quản lý thu nhập sạch của cá nhân.

Ở Hoa Kỳ, việc truy thu thuế từ các cá nhân hoạt động trong lĩnh vực TMĐT đã có những cải tiến đáng kể, đặc biệt trong bối cảnh lĩnh vực này phát triển mạnh mẽ.

Một trong những kinh nghiệm nổi bật của Hoa Kỳ trong vấn đề này là việc áp dụng hệ thống thuế bán hàng dựa trên địa phương. Theo đó, vụ án South Dakota v. Wayfair, Inc. (2018) đã thay đổi quy tắc thuế, cho phép các bang áp thuế bán hàng (sales tax) đối với các doanh nghiệp TMĐT không có hiện diện vật lý tại bang. Điều này khắc phục hạn chế trước đây khi chỉ các doanh nghiệp có cửa hàng thực tế mới bị yêu cầu thu thuế. Hầu hết các bang đặt ra ngưỡng doanh thu (ví dụ: 100.000 USD/năm hoặc 200 giao dịch) để xác định đối tượng chịu thuế, giúp tập trung vào các cá nhân/doanh nghiệp có hoạt động đáng kể.

Trách nhiệm thu và nộp thuế của nền tảng TMĐT ở Mỹ được đề cao. Các nền tảng lớn như Amazon, eBay, Etsy, và Shopify được yêu cầu đóng vai trò "người thu thuế" (marketplace facilitator). Họ phải thu và nộp thuế bán hàng thay cho các cá nhân kinh doanh trên nền tảng của mình. Quy định này giảm bớt gánh nặng hành chính cho các cơ quan thuế địa phương và đảm bảo thu thuế hiệu quả hơn.

Cơ quan Thuế Liên bang (IRS) của Mỹ cũng áp dụng quy định báo cáo thu nhập từ cá nhân bán hàng rất nghiêm ngặt. Các nền tảng thanh toán như PayPal, Stripe, và Venmo phải báo cáo thu nhập của người bán khi doanh thu vượt 600 USD/năm (quy định mới áp dụng từ năm 2023). Mẫu 1099-K được sử dụng để ghi nhận thu nhập từ các cá nhân, đảm bảo họ khai báo đúng và đầy đủ.

Để giám sát giao dịch thanh toán, giới chức Mỹ tận dụng dữ liệu từ các hệ thống thanh toán và ngân hàng để phát hiện các giao dịch đáng ngờ. Công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) được sử dụng để theo dõi các giao dịch trực tuyến và phát hiện những trường hợp trốn thuế.

Để tăng cường nhận thức của người tham gia TMĐT, IRS đã cung cấp tài liệu và hướng dẫn chi tiết để các cá nhân hiểu và tuân thủ nghĩa vụ thuế. Những cá nhân cố ý che giấu thu nhập từ TMĐT có thể đối mặt với các hình phạt tài chính và pháp lý nghiêm trọng. Một số bang áp dụng các chương trình khuyến khích, như miễn giảm tiền phạt hoặc lãi suất cho các cá nhân tự nguyện khai báo thu nhập trước khi bị phát hiện.

Trung Quốc là một trong những quốc gia đi đầu trong việc quản lý và truy thu thuế từ hoạt động TMĐT, nhờ vào hệ thống pháp luật chặt chẽ và sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại.

Cụ thể, Luật Thương mại Điện tử được ban hành năm 2019 là luật đầu tiên ở Trung Quốc quy định cụ thể trách nhiệm thuế của cá nhân và tổ chức tham gia TMĐT. Luật này yêu cầu tất cả các cá nhân và doanh nghiệp bán hàng qua TMĐT phải đăng ký kinh doanh, trừ trường hợp kinh doanh nhỏ lẻ theo quy định, đảm bảo các cá nhân tham gia TMĐT phải khai báo thu nhập và đóng thuế phù hợp.

Thuế giá trị gia tăng (VAT) được Trung Quốc áp dụng đối với các giao dịch TMĐT, bao gồm cả giao dịch nội địa và xuyên biên giới. Mức thuế này được điểu chỉnh linh hoạt, dao động từ 3 - 13%, tùy thuộc vào loại hàng hóa hoặc dịch vụ được giao dịch. Việc thu thuế được tích hợp vào các nền tảng TMĐT, giúp đảm bảo tuân thủ ngay từ đầu.

Thuế giá trị gia tăng (VAT) được Trung Quốc áp dụng đối với các giao dịch TMĐT. Ảnh: Bloomberg.

Vai trò của nền tảng TMĐT trong việc truy thu thuế được quy định cụ thể. Các nền tảng lớn như Alibaba (Taobao, Tmall), JD.com, và Pinduoduo phải chịu trách nhiệm thu và nộp thuế thay cho các cá nhân bán hàng trên nền tảng. Các nền tảng này cũng được yêu cầu cung cấp thông tin chi tiết về doanh số, giao dịch và thông tin cá nhân của người bán cho cơ quan thuế.

Nhiều biện pháp công nghệ đã được Trung Quốc thực hiện trong giám sát thuế. Cụ thể là tận dụng dữ liệu từ các nền tảng TMĐT, cổng thanh toán điện tử (Alipay, WeChat Pay) và ngân hàng để theo dõi và phát hiện các trường hợp trốn thuế. Dữ liệu từ cơ quan thuế, ngân hàng, và các nền tảng TMĐT được tích hợp, giúp tạo ra bức tranh toàn diện về hoạt động kinh doanh của cá nhân.

Với hàng hóa TMĐT xuyên biên giới, Trung Quốc áp dụng thuế VAT và thuế nhập khẩu. Các giao dịch dưới một mức giá trị nhất định (ví dụ: 5.000 nhân dân tệ/năm) được hưởng ưu đãi thuế hoặc miễn thuế, nhằm khuyến khích tiêu dùng cá nhân. Các nền tảng như Cainiao (của Alibaba) hỗ trợ hải quan điện tử để tính toán thuế và đảm bảo hàng hóa nhập khẩu được khai báo đầy đủ.

Các cá nhân hoạt động TMĐT được khuyến khích tự nguyện khai báo thu nhập thông qua các chương trình hỗ trợ như: Hỗ trợ hướng dẫn kê khai thuế qua các nền tảng trực tuyến, miễn giảm lãi phạt nếu khai báo thu nhập chưa đúng. Những cá nhân cố tình không nộp thuế có thể bị phạt tiền, truy thu thuế, hoặc thậm chí đối mặt với trách nhiệm hình sự. Trung Quốc thường công bố công khai danh sách các cá nhân và tổ chức vi phạm luật thuế, nhằm tạo áp lực tuân thủ.

Với sự phát triển mạnh mẽ của TMĐT, Nhật Bản đã triển khai nhiều biện pháp hiệu quả để quản lý và truy thu thuế từ các cá nhân hoạt động trong lĩnh vực này, nổi bật là việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng và ứng dụng công nghệ hiện đại để đảm bảo việc thu thuế chính xác.

Cụ thể, Nhật Bản áp dụng thuế tiêu dùng (CT) cho các giao dịch TMĐT nội địa và xuyên biên giới. Từ năm 2015, Nhật Bản yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ kỹ thuật số (ví dụ: các nền tảng phát trực tuyến, phần mềm) từ nước ngoài phải thu và nộp thuế tiêu dùng 10% nếu giao dịch với khách hàng Nhật Bản. Thuế này được áp dụng dựa trên nơi khách hàng sử dụng sản phẩm hoặc dịch vụ, thay vì nơi nhà cung cấp đặt trụ sở.

Củng như ở Mỹ hay Trung Quốc, trách nhiệm của các nền tảng TMĐT có vai trò quan trọng trong quản lý TMĐT tại tại Nhật Bản. Các nền tảng như Rakuten, Amazon Japan, và Yahoo! Shopping chịu trách nhiệm hỗ trợ thu và nộp thuế cho các cá nhân kinh doanh trên nền tảng của mình. Nền tảng phải cung cấp thông tin chi tiết về doanh thu và giao dịch của người bán cho cơ quan thuế.

Ứng dụng công nghệ được Nhật Bản chú trọng trong giám sát thuế. Ảnh: Iceclog.

Các cá nhân hoặc doanh nghiệp tham gia TMĐT tại Nhật Bản phải đăng ký mã số thuế và khai báo thu nhập với cơ quan thuế. Những người bán hàng có doanh thu dưới 10 triệu Yên trong hai năm tài chính trước đó có thể được miễn thuế tiêu dùng, nhưng vẫn phải khai báo.

Các hàng hóa mua qua TMĐT từ nước ngoài phải chịu thuế nhập khẩu và thuế tiêu dùng. Chính phủ Nhật Bản phối hợp với hải quan để giám sát các giao dịch TMĐT xuyên biên giới. Nhật Bản cũng tham gia các diễn đàn quốc tế như OECD để trao đổi thông tin và thực hiện các chính sách quản lý thuế đối với giao dịch xuyên biên giới.

Ứng dụng công nghệ được Nhật Bản chú trọng trong giám sát thuế. Dữ liệu từ các nền tảng TMĐT và các hệ thống thanh toán điện tử được sử dụng để theo dõi các giao dịch và phát hiện trường hợp trốn thuế. Các dịch vụ thanh toán như PayPay, Line Pay, và các hệ thống ngân hàng được liên kết với cơ quan thuế, đảm bảo các giao dịch được giám sát chặt chẽ.

Để hỗ trợ và khuyến khích các cá nhân tuân thủ nghĩa vụ thuế, Chính phủ Nhật Bản cung cấp các công cụ trực tuyến thân thiện như hệ thống e-Tax, giúp cá nhân dễ dàng kê khai và nộp thuế. Các cá nhân tự nguyện kê khai và nộp thuế đúng hạn được hưởng các ưu đãi khác nhau.

Các hành vi vi phạm luật về thuế ở Nhật Bản bị xử lý rất nghiêm khắc. Các biện pháp phạt tiền hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự được áp dụng đối với các trường hợp cố tình trốn thuế hoặc kê khai gian lận. Cơ quan thuế Nhật Bản thường công bố danh sách các trường hợp vi phạm nghiêm trọng để tăng cường tính răn đe.