Tại các tỉnh vùng núi phía Bắc như Lạng Sơn, Lào Cai, Cao Bằng... có một thứ quả đặc sản nghe tên vô cùng lạ, đó là quả tỳ bà.
Quả tỳ bà còn có những tên gọi khác như nhót Nhật, nhót Tây hay lô quất. Tỳ bà khi còn xanh rất chua nhưng khi chín thì có vị ngọt xen lẫn chua nhẹ, mùi thơm hấp dẫn, thanh mát.
Quả tỳ bà là đặc sản của các tỉnh vùng núi phía Bắc
Tỳ bà có tên khoa học là Eriobotrya japonica Lindl, nguồn gốc từ vùng Đông Nam Trung Quốc và Nhật Bản. Tại 2 quốc gia này, quả tỳ bà cũng là một loại quả thông dụng, được dùng nhiều trong các món ăn và dược liệu làm thuốc. Cây ưa khí hậu ẩm mát, có thể chịu được nhiệt độ thấp -10 độ C. Chúng sinh trưởng tốt trên đất mùn trên núi, ít sỏi đá, có thể trồng bằng cành chiết, chồi rễ hoặc bằng hạt.
Những tháng đầu năm là thời điểm cây cho quả và chín rộ khi vào hè, khoảng tháng 5, tháng 6. Quả mọc thành từng chùm, có hình tròn hoặc hình trứng. Trước đây, thứ quả này mọc hoang dại trong tự nhiên, chỉ có người dân địa phương biết đến. Theo đó, quả tỳ bà xanh có vị chua nên được hái về để nấu canh chua, kho cá. Quả chín được đám trẻ con tìm hái để ăn vặt, có thể dầm với muối ớt để tăng thêm hương vị.
Quả chín có vị chua ngọt và mùi thơm đặc trưng
"Tôi nhớ cây tì bà mọc ở bìa rừng hoặc ở ven đường. Quả chín có vị ngọt nhiều hơn vị chua. Chúng tôi thường tìm những quả chín nhất, mọng nhất, những quả đó sẽ ngọt, có thể ăn được luôn mà không cần phải dầm đường. Còn khi chưa đến mùa, nhiều người cũng tìm quả xanh có vị chua chát về ăn như quả cóc hay xoài xanh.
Bây giờ cây tỳ bà không còn nhiều nên không phải lúc nào cũng tìm mua được", bạn Hoài Thương (ở Sơn La) nhớ lại.
Vài năm gần đây, tỳ bà “xuống phố" trở thành đặc sản có giá lên đến 80.000 đồng/kg, chủ yếu được bán nhiều trên các trang mạng và sàn thương mại điện tử. Khác với quả thanh trà hay mây Thái, quả tỳ bà khá hiếm, số lượng rất ít, nếu không nhanh tay sẽ không mua được.
Không chỉ lạ miệng, quả tỳ bà còn có nhiều tác dụng với sức khỏe
"Mình tình cờ biết tới quả tỳ bà trong một chuyến du lịch tới Tây Bắc. Thấy quả này có hương vị lạ, chua chua ngọt ngọt phù hợp với các chị em thành phố nên đặt về bán thử. Ngay chuyến đầu tiên mình lấy 20kg tỳ bà, bán trong một ngày là hết. Từ đó đến nay mình vẫn tranh thủ bán loại quả này mỗi đợt có hàng để làm phong phú các mặt hàng, đồng thời kiếm thêm thu nhập.
Thế nhưng, đây là loại quả rừng nên chủ yếu được người dân đi hái từ cây dại mọc trong rừng, số lượng không có sẵn như các loại cây trái trồng với quy mô lớn. Giá bán của loại quả rừng này cũng vì thế mà khá cao", chị Loan (người bán hàng trên chợ mạng chia sẻ).
Trong đông y, quả tỳ bà có nhiều công dụng tuyệt vời với sức khỏe. Không chỉ được dùng để ăn trực tiếp, tỳ bà ngâm đường còn có thể trị bệnh viêm họng, cảm cúm, là thức uống giải nhiệt cho mùa hè.