Trên mảnh đất cảng Quảng Ninh, bên cạnh chả mực giòn rụm, bánh đa cua đậm đà và vô vàn hải sản tươi ngon, còn có một đặc sản mang tên lạ lẫm, được người dân ưu ái phong tặng biệt danh “cua hoàng đế của Việt Nam", đó là con cù kỳ.
Cù kỳ có 2 loại: cù kỳ đỏ và cù kỳ đen, trong đó cù kỳ đen giá đắt hơn và ngon hơn hẳn.
Cù kỳ đen còn gọi là cù kỳ lông
Cù kỳ đen còn gọi là cù kỳ lông, chúng có chiếc mai to, đôi chân co rúm lại và di chuyển chậm chạp hơn so với những loài cua biển khác. Đôi mắt vểnh cao như hai “cột đèn” thông minh, giúp chúng cảnh giác với mọi bước chân lạ. Những chiếc càng khỏe khoắn, chân dài vút giúp chúng di chuyển nhanh như gió trên nền cát.
Tại Quảng Ninh, cù kỳ đen thường tập trung ở bãi cát xen kẽ bãi đá ven biển, nơi có thủy triều lên xuống rõ rệt. Chúng tập trung nhiều ở Vân Đồn, Cô Tô, bãi biển Trà Cổ (Móng Cái)… Cù kỳ đen đào hang sâu khoảng 20-30 cm, miệng hang hình phễu, được che khuất bởi cát và mảnh vỏ sò.
Loài này thường hoạt động về đêm, nhạy cảm với ánh sáng. Khi có chuyển động hoặc ánh đèn đột ngột, chúng co chân và chạy nhanh về hang. Mùa cù kỳ kéo dài từ tháng 2 đến tháng 7 âm lịch hàng năm. Thời điểm này, người dân miền biển rủ nhau đi "săn" cù kỳ đen để ăn, bán vào nhà hàng, chợ hải sản hay bán cho các thương lái để vận chuyển đi khắp các tỉnh thành.
Loài này có càng to, di chuyển chậm
Nếu như trước đây chỉ có người dân địa phương biết tới con cù kỳ đen thì giờ đây chúng thành đặc sản ngon nức tiếng, không phải lúc nào cũng dễ dàng mua được. Theo khảo sát, cù kỳ đen có giá khoảng 250.000-300.000 đồng/kg tuỳ kích thước.
Những người có kinh nghiệm cho biết cù kỳ đen ít thịt hơn cua nhưng gạch nhiều, béo ngậy nên nhiều khách rất thích. Trong số các món từ cù kỳ đen thì ở Quảng Ninh, bún cù kỳ là món ăn được ưa chuộng hơn cả.
Khi vừa được đánh bắt về bờ, cù kỳ sẽ được rửa sạch và sơ chế kỹ lưỡng. Phần thân và càng được tách riêng: thân cù kỳ sau khi hấp chín được xay nhuyễn, lọc lấy nước ngọt làm nền cho nước dùng; còn càng cù kỳ thì luộc chín, đập vỏ để lấy thịt mềm ngọt, góp phần tăng vị đậm đà và giá trị dinh dưỡng cho bát bún. Đặc biệt, phần gạch cù kỳ được xào nhẹ với hành khô và gia vị, đến khi dậy mùi thơm nồng, hòa quyện cùng vị ngọt béo của nước dùng.
Bún cù kỳ Quảng Ninh
Tất cả nguyên liệu, nước dùng ngọt thanh, thịt cù kỳ săn chắc, gạch thơm béo hoà quyện hoàn hảo trong bát bún nóng hổi. Người Quảng Ninh thường thêm vào đó tôm tươi, mực khô, bề bề, đậu bắp và chả lá lốt để bát bún càng phong phú. Khi thưởng thức, chỉ cần vắt thêm chút giấm bỗng chua dịu, kèm rau sống và măng muối ớt cay nồng, bát bún cù kỳ trở nên trọn vẹn hương vị biển cả.
Du khách đến Quảng Ninh dễ dàng tìm thấy bún cù kỳ ở khắp các quán từ bình dân ven đường đến nhà hàng sang trọng, với giá chỉ từ 30.000-50.000 đồng/bát.