Xà lách xoong Gio An là một đặc sản độc đáo của vùng đất Gio An, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị. Đây không chỉ là một loại rau quen thuộc mà còn gắn liền với hệ thống giếng cổ Champa hơn nghìn năm tuổi - một di tích văn hóa, lịch sử cấp quốc gia. Chính nguồn nước trong lành, mát lạnh từ những giếng cổ đã tạo nên điều kiện lý tưởng để xà lách xoong phát triển tự nhiên, không cần phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật.
Xà lách xoong là đặc sản ở Gio An
Xà lách xoong ở Gio An có thân giòn, lá nhỏ, màu xanh thẫm và mùi thơm nhẹ. Khi ăn có vị hơi cay nồng, thanh mát và rất đặc trưng. Rau có thể ăn sống, chấm với mắm nêm hoặc dùng kèm các món cuốn; ngoài ra còn rất ngon khi xào thịt bò, nấu canh hoặc trộn gỏi. Mỗi món ăn đều mang đến cảm giác tươi mới, thanh đạm nhưng đậm đà khó quên. Còn nếu muốn thưởng thức rau liệt Gio An “chuẩn vị”, phải có dịp ghé nhà hàng tại Quảng Trị để ăn các món rau xà lách xoong xào thịt bò, rau xà lách xoong trộn trứng, rau liệt kẹp bánh lọc… vô cùng đặc biệt. Vị giòn tự nhiên, ngọt thanh và cay nhẹ của rau xà lách xoong rất khó quên, mùi hăng như rau cải được khéo léo kết hợp với các loại thực phẩm khác để át đi.
Ngày nay, xà lách xoong thành đặc sản nổi tiếng khắp nơi. Mùa rau này kéo dài từ tháng 10 âm lịch hàng năm và kéo dài đến khoảng 4-5 tháng, tùy theo thời tiết. Chúng ưa nước sạch, mát mẻ, thời tiết càng lạnh rau càng phát triển tốt.
"Ngoài vùng đất này ra thì không nơi nào ở Quảng Trị trồng được rau xà lách xoong. Nhiều người thử bơm nước giếng lên chảy vào ruộng rau nhưng không trồng được. Rau phát triển nhờ nước ngầm và trời mát, nắng nóng là lá rau héo, không lên được", anh Thành (ở thôn An Nha) chia sẻ.
Thứ rau dại này trồng khoảng 45 ngày là có thể thu hoạch
Theo tìm hiểu, đầu vụ, người dân lấy gốc rau còn sót lại từ vụ trước để nhân giống rồi rau phát triển tự nhiên cho đến hết vụ. Trồng khoảng 45 ngày có thể thu hoạch, rồi khoảng 15-20 ngày, rau được cắt một lần.
Các món ăn từ rau xà lách xoong
Xà lách xoong chấm mắm nêm: Cách ăn truyền thống và dễ làm nhất. Xà lách xoong rửa sạch, để nguyên cọng rồi chấm với mắm nêm pha tỏi, ớt, đường và chanh. Vị cay nhẹ của rau kết hợp với mắm nêm mặn mà tạo nên hương vị rất riêng, đậm đà.
Gỏi xà lách xoong: Rau được trộn với thịt ba chỉ luộc, tôm, đậu phộng rang và nước mắm chua ngọt. Gỏi có độ giòn nhẹ, thanh mát, ăn rất bắt vị và hợp khẩu vị nhiều người.
Canh xà lách xoong: Một món canh dân dã và rất tốt cho sức khỏe. Xà lách xoong có thể nấu với tôm tươi, tép đồng, hoặc thịt băm. Vị canh ngọt thanh, dễ ăn, đặc biệt mát gan, giải nhiệt trong những ngày hè.
Cuốn xà lách xoong: Dùng rau làm rau sống ăn kèm các món cuốn như thịt heo luộc, nem nướng, cá hấp. Xà lách xoong góp phần làm món cuốn thêm phần tươi ngon, thanh nhẹ và không bị ngấy.
Xà lách xoong xào: Xào nhanh với tỏi hoặc xào cùng thịt bò, lòng gà là những cách biến tấu ngon miệng. Rau vẫn giữ được độ giòn và vị cay nhẹ đặc trưng.